ရာသီဥတုအရေးယူဆောင်ရွက်မှုမရှိခြင်းသည် နှစ်စဉ်သန်းပေါင်းများစွာသေဆုံးရခြင်းကို ဖြစ်စေသည်။

(SeaPRwire) –   ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ရာသီဥတုပြောင်းလဲခြင်းကို လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် မလုပ်ဆောင်နိုင်ခြင်းဟာ လူတွေရဲ့ အသက်တွေကို ထိခိုက်စေပြီး နှစ်စဉ်သေဆုံးသူသန်းနဲ့ချီရှိနေတယ်လို့  

The Lancet မှ ယနေ့ထုတ်ဝေတဲ့ University College London က ဦးဆောင်ပြီး World Health Organization နဲ့ ပူးပေါင်းထုတ်ဝေတဲ့ ၉ ကြိမ်မြောက် နှစ်ပတ်လည် “Countdown on Health and Climate Change” အစီရင်ခံစာအရ သိရပါတယ်။ ၎င်းဟာ ရာသီဥတုပြောင်းလဲခြင်းနဲ့ ကျန်းမာရေးအကြား ဆက်သွယ်မှုတွေကို ပြည့်စုံစွာ ဖော်ပြပေးဖို့ ရည်ရွယ်ထားပါတယ်။

“ဒီနှစ်ရဲ့ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ အကဲဖြတ်ချက်ဟာ ကမ္ဘာ့နေရာအနှံ့အပြားကို ရောက်ရှိနေတဲ့ အဖျက်စွမ်းအားကြီးမားတဲ့ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ထိခိုက်မှုတွေကို ငြင်းမရနိုင်တဲ့၊ မှောင်မိုက်တဲ့ ပုံရိပ်တစ်ခုကို ဖော်ပြနေပါတယ်။ အပူချိန်မြင့်တက်မှု၊ ဆိုးရွားတဲ့ မိုးလေဝသဖြစ်ရပ်တွေနဲ့ တောမီးခိုးတွေကြောင့် လူသန်းပေါင်းများစွာ သေဆုံးနေရပါတယ်။ ကျနော်တို့ ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းလောင်စာကို စွဲလမ်းမှုကို အဆုံးသတ်ပြီး လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင်လုပ်ဆောင်မှုကို အရှိန်မြှင့်တင်တဲ့အထိ အသက်တွေနဲ့ အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းတွေကို ပျက်စီးစေမှုဟာ ဆက်လက်မြင့်တက်နေမှာဖြစ်တယ်”လို့ University College London မှ Lancet Countdown ရဲ့ အမှုဆောင်ဒါရိုက်တာ Marina Romanello က သတင်းထုတ်ပြန်ချက်မှာ သတိပေးပြောကြားခဲ့ပါတယ်။  

အစီရင်ခံစာမှာ ရာသီဥတုပြောင်းလဲခြင်းရဲ့ ကျန်းမာရေးအန္တရာယ်နဲ့ ထိခိုက်မှုတွေကိုညွှန်ပြတဲ့ အချက် ၂၀ ထဲက ၁၂ ခုဟာ စိုးရိမ်ဖွယ်ရာ မှတ်တမ်းအသစ်တွေကို တင်ရှိထားပြီး ပြောင်းလဲနေတဲ့ ရာသီဥတုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ထိခိုက်မှုတွေဟာ လျစ်လျူရှုထားလို့မရတဲ့ မကြုံစဖူးအဆင့်ကို ရောက်ရှိနေကြောင်း ပြသနေပါတယ်။ လေ့လာခဲ့တဲ့ ညွှန်ကိန်းတွေမှာ အပူချိန်အလွန်အမင်းမြင့်တက်မှု၊ မိုးလေဝသဖြစ်ရပ်များ၊ စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံမှုနဲ့ ညစ်ညမ်းမှုတို့ ပါဝင်ပါတယ်။

ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကြောင့် အပူချိန်အလွန်အမင်းမြင့်တက်မှုနဲ့ တောမီးလောင်ကျွမ်းမှုတွေလို မိုးလေဝသဖြစ်ရပ်တွေဟာ ပိုအဖြစ်များလာပြီး ထောင်ပေါင်းများစွာသောသူတွေရဲ့ အသက်အိုးအိမ်တွေကို သေစေနိုင်လောက်တဲ့အထိ ထိခိုက်မှုရှိလာပါတယ်။ အစီရင်ခံစာအရ ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်များကတည်းက အပူနဲ့ဆက်နွှယ်ပြီး သေဆုံးသူဦးရေဟာ ၂၃% မြင့်တက်လာကာ တစ်နှစ်ကို ၅၄၆,၀၀၀ ဦးအထိ ရှိလာပါတယ်။ ၂၀၂၄ ခုနှစ်မှာ စံချိန်တင်အပူဆုံးနှစ်ဖြစ်ခဲ့ပြီး ပျမ်းမျှလူတစ်ဦးဟာ ကျန်းမာရေးကို ခြိမ်းခြောက်နိုင်တဲ့ ပူပြင်းတဲ့နေ့ရက် ၁၆ ရက်ကို ထပ်တိုးခံစားခဲ့ရတယ်လို့ အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်က တောမီးခိုးကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ လေထုညစ်ညမ်းမှုဟာလည်း ၁၅၄,၀၀၀ သေဆုံးမှုနဲ့ ဆက်စပ်နေတယ်လို့ သိရပါတယ်။

စွမ်းအင်သန့်ရှင်းရေးကို အသုံးပြုရာမှာ နှောင့်နှေးကြန့်ကြာမှုတွေကလည်း ကျနော်တို့ရဲ့ ကျန်းမာရေးအပေါ် ထိခိုက်စေပါတယ်။ နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်းမှာ ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းလောင်စာတွေကို ဆက်လက်လောင်ကျွမ်းခြင်းမှ ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ လေထုညစ်ညမ်းမှုကြောင့် ၂.၅ သန်း သေဆုံးနေရပါတယ်။ ယင်းသေဆုံးမှုအများအပြားကို စွမ်းအင်သန့်ရှင်းရေးသို့ ပြောင်းလဲခြင်းဖြင့် ကာကွယ်နိုင်ပါတယ်။ နိုင်ငံပေါင်း ၆၅ နိုင်ငံမှာ ညစ်ပတ်တဲ့လောင်စာနဲ့ နည်းပညာတွေကို အိမ်ထောင်စုတွေမှာ အသုံးပြုခြင်းကြောင့် ၂၀၂၂ ခုနှစ်မှာ ၂.၃ သန်း သေဆုံးခဲ့တယ်လို့ အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ စွမ်းအင်နဲ့ဆက်နွှယ်တဲ့ ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုတွေဟာ စံချိန်တင်အမြင့်ဆုံးကို ရောက်ရှိခဲ့ပြီး ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းလောင်စာကုမ္ပဏီတွေဟာ နေထိုင်လို့ရတဲ့ ကမ္ဘာဂြိုဟ်ကို ထောက်ခံနိုင်စွမ်းထက် သုံးဆပိုကြီးတဲ့ ထုတ်လုပ်မှုကို ခန့်မှန်းထားတယ်လို့ အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ပါရီသဘောတူညီချက်အရ ကမ္ဘာကြီး ပူနွေးလာမှုကို စက်မှုခေတ်မတိုင်မီအဆင့်ထက် ၁.၅ ဒီဂရီ စင်တီဂရိတ်အထိ ကန့်သတ်နိုင်ဖို့အတွက် ယခုနှစ်မကုန်ခင်မှာ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုတွေကို အမြင့်ဆုံးအထိ လျှော့ချရမှာဖြစ်ပြီး ၂၀၃၀ ပြည့်နှစ်မှာ ၄၃% အထိ လျှော့ချရမှာဖြစ်ပါတယ်။

အစီရင်ခံစာက ခေါင်းဆောင်တွေကို ကျန်းမာရေးရလဒ်တွေကိုလည်း တိုးတက်ကောင်းမွန်စေနိုင်တဲ့ အစိမ်းရောင်ဖြေရှင်းနည်းတွေကို အာရုံစိုက်ဖို့ တိုက်တွန်းထားပြီး ရာသီဥတုဆိုင်ရာ ကတိကဝတ်တွေအပေါ် နိုင်ငံရေးအရ နောက်ဆုတ်သွားတာဟာ ပိုမိုဆိုးရွားတဲ့ ထိခိုက်မှုတွေကိုသာ ဖြစ်ပေါ်စေလိမ့်မယ်လို့ သတိပေးထားပါတယ်။ “လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် လုပ်ဆောင်ဖို့အတွက် ငွေကြေးအထောက်အပံ့ ရှားပါးမှုဟာ အဓိက အတားအဆီးတစ်ခုအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိနေပြီး ဒီအစီရင်ခံစာပါ အချက်အလက်တွေအရ နိုင်ငံတွေက ထုတ်ဖော်ပြောကြားတဲ့ ငွေကြေးလိုအပ်ချက်တွေကို ကာမိဖို့ လုံလောက်မှုမရှိသေးဘူး”လို့ Romanello က ပြောပါတယ်။ “ကမ္ဘာ့အချမ်းသာဆုံးနိုင်ငံအချို့က ပြည်ပအကူအညီကို လျှော့ချခြင်းဘက်သို့ နိုင်ငံရေးအရ ပြောင်းလဲမှုဟာ ရာသီဥတုပြောင်းလဲခြင်းဆိုင်ရာ လုပ်ဆောင်မှုအတွက် ငွေကြေးအထောက်အပံ့ကို ပိုမိုကန့်သတ်ထားပြီး လူဦးရေအားလုံးကို တဖြည်းဖြည်း ကာကွယ်မှုမဲ့ဖြစ်စေပါတယ်”  

အမေရိကန်နိုင်ငံမှာ ရာသီဥတုဆိုင်ရာ လုပ်ဆောင်မှုတွေအပေါ် ပြန်လည်ဆုတ်ယုတ်မှုတွေရှိနေပေမယ့် အစိုးရနဲ့ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအများအပြားဟာ ကမ္ဘာအဝှမ်းမှာ လုပ်ဆောင်နေကြပြီး ယင်းနဲ့အတူ ကျန်းမာရေးအကျိုးကျေးဇူးတွေကိုလည်း ရရှိခံစားနေကြပါတယ်။ လေ့လာမှုက ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာထားတဲ့ နောက်ဆုံးပေါ်အချက်အလက်တွေအရ အထူးသဖြင့် ချမ်းသာတဲ့နိုင်ငံတွေမှာ ကျောက်မီးသွေးကို ရှောင်ရှားခြင်းဟာ ၂၀၁၀ နဲ့ ၂၀၂၂ ခုနှစ်ကြားမှာ နှစ်စဉ် ၁၆၀,၀၀၀ အချိန်မတိုင်ခင် သေဆုံးမှုကို ကာကွယ်နိုင်ခဲ့ပြီး ၂၀၂၂ ခုနှစ်မှာ ပြန်လည်ပြည့်ဖြိုးမြဲစွမ်းအင် ထုတ်လုပ်မှုဟာလည်း စံချိန်တင်အမြင့်ဆုံးကို ရောက်ရှိခဲ့ပါတယ်။

ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကို တိုက်ဖျက်ခြင်းဟာ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းက လူတွေအတွက် ကျန်းမာရေးရလဒ်တွေကို ဘယ်လိုတိုးတက်ကောင်းမွန်စေနိုင်တယ်ဆိုတဲ့ ဥပမာတစ်ခုသာဖြစ်တယ်လို့ အစီရင်ခံစာကို ပံ့ပိုးသူတွေက ပြောပါတယ်။

“ရာသီဥတုပြောင်းလဲခြင်းဆိုင်ရာ လုပ်ဆောင်မှုဟာ ၂၁ ရာစုရဲ့ အကြီးမားဆုံး ကျန်းမာရေးအခွင့်အလမ်းတွေထဲက တစ်ခုအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိနေပြီး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကိုလည်း တွန်းအားပေးကာ တီထွင်ဖန်တီးမှုကို အားပေးမြှင့်တင်ပေးပြီး အလုပ်အကိုင်တွေကို ဖန်တီးပေးကာ စွမ်းအင်ဆင်းရဲမွဲတေမှုကိုလည်း လျှော့ချပေးပါတယ်” လို့ Lancet Countdown Africa ဒါရိုက်တာ Tafadzwa Mahbhaudi က ပြောပါတယ်။ “ကျန်းမာရေးကို အဓိကထားတဲ့ တုံ့ပြန်မှုရဲ့ အကျိုးကျေးဇူးများစွာကို ရရှိနိုင်ဖို့အတွက် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကို သက်သာစေဖို့နဲ့ ခံစားနေရတဲ့ သက်ရောက်မှုတွေအပေါ် ခံနိုင်ရည်ရှိအောင် တည်ဆောက်နိုင်ဖို့အတွက် အခွင့်အလမ်းကောင်းတွေကို ဖွင့်ထုတ်ဖို့ လိုအပ်ပါတယ်”

“ `